Việc áp dụng chuẩn mực kế toán IFRS® 15, Doanh thu từ Hợp đồng với Khách hàng đã trở thành bắt buộc cho các kỳ báo cáo hàng năm bắt đầu từ ngày 1 tháng 1 năm 2018 trở đi. Đối với nhiều đơn vị, như các đơn vị trong lĩnh vực thương mại bán lẻ, việc áp dụng IFRS 15 không ảnh hưởng nhiều đến cách ghi nhận doanh thu. Tuy nhiên, một số ngành công nghiệp đã chịu tác động lớn hơn. Ví dụ, số lượng và thời điểm ghi nhận doanh thu đối với các đơn vị phát sinh giao dịch trong hợp đồng có nhiều nghĩa vụ thực hiện (VD: các công ty viễn thông) và các công ty có các giao dịch trong hợp đồng kéo dài qua nhiều kỳ (VD: các công ty xây dựng) sẽ có khác biệt đáng kể so với trước đây.
IFRS 15 là một chuẩn mực phức tạp và kể từ khi được áp dụng, người chấm thi môn FR – ACCA đã nhận ra có nhiều nhầm lẫn đối với việc xử lý kế toán khi vận dụng IFRS 15. Đặc biệt là cách ghi nhận tài sản và nợ phải trả phát sinh từ hợp đồng.
Tài sản và Nợ phải trả phát sinh từ hợp đồng là gì?
IFRS 15 bao gồm các định nghĩa sau:
| Tài sản | Quyền của đơn vị được hưởng khoản thanh toán từ việc chuyển giao hàng hóa hoặc dịch vụ cho khách hàng khi quyền đó phụ thuộc vào các điều kiện không phải yếu tố thời gian (ví dụ: nghĩa vụ trong tương lai của đơn vị). |
| Nợ phải trả phát sinh từ hợp đồng | Nghĩa vụ của đơn vị trong việc chuyển giao hàng hóa hoặc dịch vụ cho khách hàng mà đơn vị đã nhận được khoản thanh toán (hoặc số tiền đến hạn) từ khách hàng. |
Nói một cách đơn giản, một tài sản hợp đồng phát sinh khi một đơn vị đã hoàn thành công việc cho khách hàng đã được ghi nhận là doanh thu nhưng chưa xuất hóa đơn hoặc nhận khoản thanh toán cho công việc đó. Nợ phải trả hợp đồng phát sinh khi một đơn vị đã lập hóa đơn cho khách hàng hoặc nhận khoản thanh toán nhưng chưa thực hiện công việc và các hóa đơn và/hoặc khoản thanh toán vượt quá doanh thu được ghi nhận.
Mặc dù IFRS 15 sử dụng các thuật ngữ ‘tài sản phát sinh từ hợp đồng’ và ‘nợ phải trả phát sinh từ hợp đồng’, nhưng các thuật ngữ này cũng có thể được đề cập đến bằng cách sử dụng các thuật ngữ khác nhau, chẳng hạn như ‘thu nhập tích lũy’ và ‘thu nhập hoãn lại’ tương ứng. Bất kể thuật ngữ nào được sử dụng, các đơn vị phải đảm bảo rằng chúng được hạch toán khác với các khoản phải thu thương mại sẽ phát sinh khi hóa đơn được phát hành.
Điều gì gây ra sự nhầm lẫn?
ACCA nhận thấy rằng một số học viên và các bên đào tạo vẫn đang sử dụng các yêu cầu kế toán của IAS® 11, Hợp đồng xây dựng thay vì các yêu cầu của IFRS 15 khi tính toán tài sản hợp đồng và nợ phải trả phát sinh từ hợp đồng. IAS 11 là một trong những chuẩn mực kế toán đã được thay thế bằng sự ra đời của IFRS 15.
Cách hạch toán đúng theo IFRS 15 là gì?
Tính toán tài sản hoặc nghĩa vụ phát sinh từ hợp đồng theo IFRS 15 rất đơn giản.
| $ | |
| Doanh thu được ghi nhận tính đến nay | X |
| Trừ: Số tiền được lập hóa đơn cho đến nay | (X) |
| Tài sản/nợ phát sinh từ hợp đồng | X/(X) |
Đối với các hợp đồng mà nghĩa vụ thực hiện được đáp ứng trong một khoảng thời gian dài, giai đoạn hoàn thành được yêu cầu để tính toán doanh thu sẽ được ghi nhận cho đến nay. Tuy nhiên, không có yêu cầu tính lãi/lỗ ước tính trong hợp đồng (ngoại trừ mức độ xác định liệu hợp đồng có mức rủi ro lớn hay không).
Với mục đích trong bài thi môn FR, mọi chi phí phát sinh để thực hiện hợp đồng với khách hàng phải được ghi vào báo cáo lãi hoặc lỗ khi chúng phát sinh.
Cách hạch toán theo IAS 11 là gì?
Theo IAS 11, khi kết quả của hợp đồng xây dựng có thể được ước tính một cách đáng tin cậy, các đơn vị được yêu cầu tính toán tổng lợi nhuận dự kiến của hợp đồng và nhân số tiền này với giai đoạn hoàn thành. Sau đó cho phép đơn vị ghi nhận doanh thu, chi phí và lợi nhuận có thể được quy theo tỷ lệ công việc đã hoàn thành. Mặc dù các thuật ngữ ‘tài sản phát sinh từ hợp đồng’ và ‘nợ phải trả phát sinh từ hợp đồng’ không được sử dụng trong IAS 11, số tiền tương đương có thể được thiết lập bằng cách tính toán sau:
| $ | |
| Chi phí phát sinh đến nay | X |
| Lãi/lỗ đến nay | X/(X) |
| Trừ: Số tiền được lập hóa đơn cho đến nay | (X) |
| Tài sản/nợ phát sinh từ hợp đồng | X/(X) |
Nhóm chấm thi môn FR đã nhận thấy rằng phép tính trên vẫn thường được các học viên sử dụng để xác định tài sản và nợ phát sinh từ hợp đồng. Tuy nhiên, điều này không còn đúng về mặt kỹ thuật và không phù hợp với các chuẩn mực IFRS.
ACCA giải quyết những sự nhầm lẫn nào như thế nào?
Việc tính toán tài sản phát sinh từ hợp đồng theo IFRS 15 nêu trên là cách tính đúng về mặt kỹ thuật và người chấm thi môn FR mong muốn các học viên áp dụng phương pháp này trong tương lai. Tuy nhiên, ACCA cũng nhận ra rằng phần lớn các học viên có thể vẫn đang sử dụng phương pháp IAS 11 được thảo luận trong bài viết này. Trong các kỳ thi đến tháng 6 năm 2022, người chấm thi FR sẽ công nhận và chấp nhận cả hai phương pháp tính toán. Việc trình bày các bước tính toán trong phần C (các câu trả lời dạng bài tập dài) là rất quan trọng, vì điểm sẽ dựa trên các bước tính toán được cung cấp.